O‘zbekiston prezidenti farmoniga ko‘ra, o‘simlik yog‘i importida bojxona bojining nol stavkalari 2026-yil 1-yanvargacha amal qiladigan bo‘ldi. Shu bilan birga, parranda go‘shtini olib kirish bo‘yicha imtiyozlarning amal qilish muddatini uzaytirmaslikka qaror qilindi.
Prezident bosh vazir o‘rinbosariga o‘simlik yog‘i eksportiga qo‘yilgan taqiqni bekor qilish taklifini o‘rganishni topshirdi. Shuningdek, kichik yog‘-moy sexlari ishini qonuniylashtirish ko‘zda tutilgan. Xalqaro standartlarni joriy etish hisobiga kolbasa mahsulotlarining yaroqlilik muddatini oshirish rejalashtirilgan.
Hukumat kungaboqar va o‘simlik yog‘i eksportiga cheklovlarni yumshatdi. Korxonalarga import qilingan urug‘lardan tayyorlangan mahsulotlarning 50 foizgacha qismini eksport qilishga ruxsat berildi.
Go‘sht, o‘simlik yog‘i va kartoshka importi uchun soliq imtiyozlari tufayli budjet yo‘qotishi 1,4 trln so‘mga yaqinroqni tashkil etadi. Bu yo‘qotishlarni xalqaro moliya institutlari kreditlari hisobidan tovarlar olib kirishda nazarda tutilgan soliq imtiyozlarini bekor qilish, soliqlar yig‘imlarini ko‘paytirish hisobiga qoplash rejalashtirilmoqda.
1 iyundan boshlab paxta, kungaboqar yog‘i va urug‘i hamda boshqa yog‘ o‘simliklarining urug‘lari va mevalarini eksport qilish vaqtincha taqiqlandi. Ushbu mahsulotlar ichki bozorda yetarli bo‘lgan taqdirda Vazirlar Mahkamasi eksportni qayta tiklashi mumkin. Qolaversa, oziq-ovqat mahsulotlarini davlat tilida majburiy markirovka qilish tartibi ham vaqtincha to‘xtatildi.
«Shakar zavodlarimiz ishlashi uchun xomashyoni Braziliyadan keltirar edik. Afsuski, hozirgi ayrim siyosiy vaziyatlar tufayli yo‘llar yopilib qolib, ishlar to‘xtadi», — deya ma’lum qildi prezident. U neft mahsulotlari 50 foiz, o‘simlik yog‘i esa 70 foizga qimmatlashganini qayd etdi. Shavkat Mirziyoyev narx oshishi va inflyatsiyaning odamlar hayotiga salbiy ta’sirining oldini olish uchun yanada ko‘proq harakat qilish kerakligini ta’kidladi.
O‘zbekistonda o‘simlik yog‘i yillik iste’molining taxminan teng yarmi import hisobidan qoplanadi. Bunday sharoitda global bozorda yuz berayotgan har qanday tebranishlar ichki bozordagi narxga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Dunyo bo‘yicha jami o‘simlik yog‘i eksportining 64% ini ta’minlovchi Ukraina va Rossiyadagi siyosiy-iqtisodiy vaziyat jahon bozorida, shu jumladan, O‘zbekistonda o‘simlik yog‘i narxlarining keskin o‘sishiga olib kelishi mumkin, deydi iqtisodchi, «Gazeta.uz» kolumnisti Mirkomil Xolboyev.
O‘simlik yog‘i, kungaboqar, soya danagi va zig‘ir urug‘ini olib kirish, o‘simlik yog‘ini ishlab chiqarish va realizatsiya qilish bo‘yicha QQS imtiyozlari 30 aprelga qadar uzaytirildi. Bunga qadar imtiyoz muddati 2021 yilning 1 mayidan 31 dekabrigacha amalga qilgandi.
Hukumat davlat xaridlarida ishtiroki taqiqlangan 529 turdagi tovar ro‘yxatidan o‘simlik yog‘ini chiqardi. 2020 yilda O‘zbekistonda 450 ming tonna o‘simlik yog‘i sotilgan bo‘lsa, ularning yarmidan ko‘pi import qilingan.
Texnik chigit narxining 31,2 foizga arzonlashuvi paxta yog‘ining birjadagi narxlariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Bunga Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi birjada texnik chigit narxini sun’iy ravishda oshirganlik alomati bilan 24 ta paxta klasteriga qarshi ish qo‘zg‘atgani ham sabab bo‘ldi.
Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi birjada texnik chigitning boshlang‘ich narxlarini kelishib sun’iy oshirish alomatlari bilan 34 ta paxta klasteriga nisbatan ish qo‘zg‘atdi. Aprelda ular narxi 38 fizga ko‘tarilgan.
O‘zbekistonda bir litr o‘simlik yog‘i narxi hafta davomida 0,5 foizga arzonlashib, 19,1 ming so‘mgachani tashkil etdi, deya ma’lum qildi ITIM. Narxlar 9 viloyatda arzonlashgan bo‘lsa, Toshkent va qolgan hududlarda qimmatlashishda davom etmoqda. Moliya vaziri o‘rinbosari Dilshod Sultonov avvalroq QQS stavkasining pasayishi xizmat va tovarlarning arzonlashuviga ta’sir qilmasligini ta’kidlagan edi.
O‘simlik yog‘i importiga QQSning bekor qilinishi arafasida bojxona omborlaridagi kungaboqar yog‘i hajmi bir hafta ichida 3500 tonnadan 6500 tonnaga ko‘paydi. Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi bu sun’iy taqchillikni keltirib chiqarib, narxlarga ta’sir ko‘rsatishi mumkin, deb hisoblamoqda.
Prezident o‘simlik yog‘i, kungaboqar va zig‘ir urug‘i, shuningdek soya danaginining importini QQSdan ozod qilish to‘g‘risidagi qonunni imzoladi. Shu bilan birga, ayrim turdagi oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatan eksport bojxona bojlari kiritilmoqda.
Senatorlar o‘simlik yog‘i, kungaboqar, zig‘ir va soya urug‘i importiga QQSni bekor qilishni ma’qulladi. Bundan tashqari, kungaboqar va paxta yog‘i hamda ularning urug‘lariga eksport bojlari joriy etiladi. Moliya vaziri o‘rinbosari Dilshod Sultonov soliq imtiyozlari sababli byudjetga 267 mlrd so‘mlik tushum bo‘lmasligini hamda yo‘qotish o‘rni qanday qoplanishini ma’lum qildi.
Qonunchilik palatasi yil oxirigacha o‘simlik yog‘i va kungaboqar urug‘i importiga hamda ichki bozorda realizatsiyasiga belgilangan QQSni bekor qilish bo‘yicha Soliq kodeksiga o‘zgartirish kiritish to‘g‘risidagi qonunni qabul qilib, Senatga yubordi. Hukumat ham o‘z choralarini ishlab chiqmoqda.
O‘simlik yog‘i narxining o‘sishi tashqi bozorda narxlar oshishi bilan bog‘liq, deya xabar qildi Monopoliyaga qarshi kurashish qo‘mitasi. Qo‘mita mamlakatda yog‘ zaxiralari yetarlicha ekanini va narxlarni barqarorlashtirish bo‘yicha choralar ishlab chiqilayotganini ma’lum qildi.
Qo‘shimcha imkoniyatlardan foydalanish uchun saytda ro‘yxatdan o‘ting